Pierre Crom

>

Hij was al vijf weken op de Krim geweest om daar verslag te doen van de annexatie door Rusland. Hij maakte onder andere foto’s van de duistere anonieme soldaten, pro-Russische demonstranten en het referendum, dat de annexatie legitimatie moest verschaffen. Na een kort verblijf in Nederland vertrok Pierre Crom weer naar Oekraïne. Juist op de dag dat hij in Donetsk aankwam om verslag te doen van de burgeroorlog hoorde hij dat er een vliegtuig was neergestort. Als een van de eerste fotografen maakte Crom een reportage van de rampplek.

Vanuit zijn hotel in Donetsk vertelde Pierre Crom over zijn ervaringen als fotograaf op de rampplek van het neergestorte vlucht MH17, over zijn werkwijze als fotograaf in probleemgebieden en over de persoonlijke achtergronden van zijn fotografie.
“Ik kwam als een van de eersten aan op de rampplek in het dorpje Grabovo. Er waren onder andere journalisten van een Russische tv-zender en de New York Times. Het was heel onwerkelijk. Het leek op een Frans landschap met korenvelden en zonnebloemen, maar nu was alles zwart geblakerd. Vrijwilligers hadden op de plekken waar lichamen lagen stokken met witte vlaggen in de grond gestoken. Ik kon die avond niet veel fotograferen, want er is een avondklok en dan moet je op tijd in je hotel zijn.”

Op het moment dat bekend werd dat Crom op de rampplek werd, kreeg hij heel veel aanbiedingen om foto’s te leveren. Toch besloot hij contact te leggen met het fotoagentschap Getty Images, die zijn foto’s vervolgens wereldwijd verkochten aan diverse media. De volgende dag kreeg Pierre Crom een aanbieding van ANP om exclusief voor hen te werken. Waarom hij eerst voor Getty koos en daarna met ANP in zee ging legt Crom als volgt uit: “Getty is de grootste partij als het gaat om nieuwsfotografie. Ze hebben meer dan zestienduizend klanten wereldwijd. Uiteraard wil ik zo’n groot mogelijk bereik met mijn foto’s, en zeker in dit geval want het was een internationale ramp. Ik probeer een brug te zijn tussen de gebeurtenis en de rest van de wereld. Later kwamen er meer internationale fotografen bij en werd de concurrentie groter. Daarbij kwam dat het een ramp was met vooral Nederlanders slachtoffers. Toen het ANP mij vroeg voor hen te fotograferen vond ik dat de beste keuze voor mij. Ik besloot me te richten op de gevolgen voor Nederland. Ik voelde dat ook als een verantwoordelijkheid. Ik heb ook een paar dagen voor Hollandse Hoogte gewerkt, maar toen de ANP na een week met een nieuwe contract kwam ben ik weer voor hen gaan werken. Nu voor onbepaalde tijd.”

Het persbureau ANP Photo heeft een stringent beleid wat betreft het tonen van slachtoffers. Kreeg je aanwijzingen van hen wat je wel en niet kon fotograferen?
“Het ANP vroeg me of zoveel mogelijk te documenteren, maar geen foto’s te maken van lichamen. Ik heb wel foto’s van lichamen, omdat ik dat in ieder geval gedocumenteerd wil hebben, maar die breng ik niet naar buiten. Voor het ANP heb ik geen foto’s gemaakt waarop lijken herkenbaar zouden zijn. Je moet humaan met zo’n situatie omgaan. Ik zag veel arme mijnwerkers die in een illegale mijn in de omgeving werkten. Zij waren de spullen aan het verzamelen waren om zelf mee te nemen. Zo zag ik het ene moment een fototas van een slachtoffer met camera erin; een dag later was die camera verdwenen. Ze snuffelden in de bezittingen. Ik denk dat het voor hen een oorlogsbuit was. Ik zag ook dat sommige Nederlandse journalisten delen van dagboeken meenamen, wellicht om daar iets over te schrijven. Ik heb hen daarover aangesproken. Ik vind dat het enige dat je kunt en mag doen is de spullen documenteren maar er niet aankomen. Zo heb ik de dag na de ramp foto’s gemaakt van persoonlijke spullen die de stille getuigen van de ramp waren, zoals een oranje voetbalshirt.”

Op televisiebeelden zagen we veel rebellenleiders die erg moeilijk deden over het maken van opnamen en het betreden van het gebied. “Op het moment dat er waarnemers van de OVSE kwamen, werden de rebellen heel strikt en mocht je niet op het gebied komen, maar als ik er ’s ochtends vroeg naar toe ging was ik echt helemaal alleen. Er was totaal niemand in het hele gebied en ik kon dus fotograferen wat ik wilde. Maar het blijft wel een gevaarlijk gebied. Een paar dagen na de ramp was er een vliegtuig neergeschoten van het Oekraïense leger. Toen er journalisten en fotografen naartoe reisden, werd hun auto door de rebellen beschoten. Toch zijn de media door de rebellen niet slecht ontvangen. Het ligt er ook aan welk paspoort je hebt. Als je een Amerikaan bent, heb je een groot probleem. Ik heb een Frans paspoort en dat is in dit geval in mijn voordeel. Ik heb meegemaakt dat er een journalist bij een checkpoint kwam met een Brits pasoort. Hij mocht meteen rechtsomkeer maken. Maar vaker hangt de toestemming af van de willekeurige rebel. Als hij teveel gedronken heeft, of hij heeft een slechte bui dan lukt niets.”

Het verkrijgen van de juiste informatie in een oorlogssituatie is een heikel punt. De situatie verandert van dag tot dag. Hoe lost Crom dat op?
“Ik heb een twitter account. Dan moet je de juiste hashtags intikken en dan krijg je alle recente tweets over dat onderwerp te zien. De rebellen tweeten, maar natuurlijk ook alle internationale journalisten en persbureaus. Onderling bellen de journalisten en fotografen elkaar ook op. In het hotel in Donetsk hoor je bij het ontbijt al veel informatie over de rest van de dag. Maar ook dan moet je nog alles dubelchecken. Je hebt ook de mogelijkheid om met een lokale fixer te werken. Die zoekt alle informatie voor je uit. Ook de chauffeurs waarmee ik werk zijn goed op de hoogte. Alle chauffeurs in de regio bellen elkaar regelmatig op om
te bepalen of de routes veilig zijn. Daarbij is het ook goed opletten wat er gebeurt. Vanmiddag zag ik een televisiewagen rijden en hoorde ik dat er een granaatinslag was. Ik ben daarna meteen op de plek van de inslag gegaan en heb daar foto’s gemaakt.”

Een iconisch beeld is dat van de rebellenleider die een beertje als een trofee omhoog houdt. De foto veroorzaakte veel verontwaardiging. Er zijn altijd mensen die fotografen ervan verdenken dit in scene te hebben gezet voor een pakkend beeld. “Ik zou nooit zo’n foto in scene zetten. Ik was daar met vele journalisten, fotografen en filmers. Dezelfde foto is gemaakt is vanuit ander hoeken. De rebel liep naar de persoonlijke spullen die op de grond lagen en begon een anti-Kiev betoog te houden, waarbij hij de teddybeer omhoog hield. De aanwezigheid van de media heeft zijn houding beïnvloed. Deze man was de commandant van de separatisten. Hij was vaak dronken en onvoorspelbaar.”

Na de berging van de lichamen en het vervoer per trein naar Charkov is Pierre Crom ook naar de vliegveld van Charkov gegaan om het transport per vliegtuig naar Nederland te fotograferen. “Dit leverde natuurlijk beelden op die ANP graag wilde hebben. De kern van het verhaal is dat er een ramp is gebeurd in een oorlogsgebied. Je hoorde ook steeds ontploffingen en het was en is nog steeds erg risicovol. Nu zijn de separatisten veel moeilijk geworden. Je mag niets meer fotograferen dat met de oorlog te maken heeft.”

Een week na de ramp probeerde de OVSE naar de rampplek toe te gaan om onderzoek te doen. Natuurlijk was Crom daar ook bij om verslag te leggen. “Het werken in de kielzog van de waarnemers is gecompliceerd. Wij gingen in een colonne naar de ramplek toe, de waarnemers en de media. Maar bij een chekcpoint van de rebellen aangekomen maakte de Nederlandse marechaussee een afspraak met de rebellen dat zij doorkonden gaan zonder de media. Ik vond dat zeer kwalijk, want zij reden verder onder begeleiding van de rebellen en wij journalisten bleven onbeschermd achter midden in het oorlogsgebied. Door dit soort afspraken konden de rebellen ons ineens als vijanden zien. Je moet bedenken dat ze weinig nuance hebben.”

Tijdens zijn werk heeft Crom weinig tijd om na te denken over zijn eigen gevoelens. “Op dat moment moet je werken en denk je ook alleen aan je werk. Het is wel moeilijk dat je de stank ruikt van ontbindende lichamen. Dat stinkt ontzettend. En je ziet ook verminkte lichamen. Je loopt in het veld en dan zie je ineens een half been. Ik heb ook een puber gezien wiens lichaam nog geheel intact was. Dat is wel heel triest. Maar ik heb geen nachtmerries gehad. Je slaapt maar heel kort omdat je hard moet werken. Dan is de slaap zo diep dat je je geen enkele droom herinnert.”

De veiligheid blijft altijd een groot issue in een oorlogsgebied. Crom legt uit hoe hij daar mee omgaat.”Je weet nooit of je veilig bent. Er was onlangs en granaatinslag vlakbij ons hotel. Het kan ook op het hotel komen. Ik draag altijd een helm en een kogelvrij vest. Verder moet je heel goed met je intuïtie werken. Als ik een hele lege weg zie, dan vermoed ik dat er waarschijnlijk gevechten zijn. Vaak blijkt dat te kloppen. Op zondag was ik op de ramplplek en er was niemand buiten, niet eens boeren, helemaal niemand. Toen ben ik besloten daar weg te gaan En al gauw braken er hevige gevechten uit.”

Pierre Crom fotografeerde hiervoor al veel brandhaarden. Hij fotografeerde onder andere in Libanon, Iran en Egypte. In Istanbul maakte hij een reportage over de rellen tegen Erdogan. Wat is de leidraad van zijn fotografie? “Voordat je interesse kan wekken met jouw foto’s moet je zelf interesse tonen in je onderwerp. Voor mij moet het relateren tot mijn eigen verleden. Ik ben opgegroeid in de buitenwijken van Parijs en heb daar veel mensen uit het middenoosten leren kennen. Zo heb ik begrip gekregen voor hun achtergrond. Ik ging naar Israel, Algerije en Libanon met een Pentax 6x7. Daarvoor was ik bezig met reclamefotografie in de studio, maar dat bevredigde me niet. Ik kreeg opdrachten om op het binnenhof parlementaire fotografie te doen voor NRC. Ook ben in de afgelopen jaren veel teruggeweest om in de arme wijken van Parijs te fotograferen. Daar heb ik heb een serie gemaakt over de Roma.”

Het leidraad van het werk van Crom is de hedendaagse geschiedenis. “Ik kijk naar de economie en de gevolgen ervan voor de bevolking, zoals de sociale problemen die we in Frankrijk hebben. Veel sociale onrechtvaardigheid is het gevolg van de politieke beslissingen die politieke leiders nemen. Hetzelfde geldt voor de rebellen in Oost-Oekraïne. Als je hen wilt begrijpen moet je luisteren naar wat Poetin en zijn aanhang zegt. Zij willen een groot Rusland, zoals in de tijd van de Sovjet Unie. Nu Europa zijn stroman in Oekraïne heeft weggestuurd, moet hij zijn macht uitoefenen door de Krim en het oosten van de Oekraïne in de pakken. Dit vormt de hedendaagse geschiedenis waar we midden in zitten.