Stephen Shore

>

De foto Beverly Boulevard at La Brea Avenue, Los Angeles, California, 21 June 1975, uit de serie Uncommon Places, is een van de bekendste werken van Stephen Shore en kan niet meer uit de geschiedenis van de Amerikaanse fotografie worden weggedacht. We zien een typisch Amerikaanse boulevard met een lijnenspel van uithangborden, tankstations, lantaarnpalen en stoplichten als schijnbaar chaotisch en verwarrend geheel, maar gefotografeerd met een geometrische precisie en een sterk gevoel voor de bijzonderheid van het alledaagse. Het werk van Shore kan beschouwd worden als fotografische archeologie van het heden waarin hij voortdurend op zoek is naar de expressie van onze cultuur.

Ik spreek de inmiddels 69-jarige Stephen Shore in de bibliotheek van Huis Marseille, waar zijn uitgebreide retrospectief hangt. Als eerste vraag ik hem hoe hij zijn project Uncommon Places ontwikkelde. “Het was niet gepland. Ik begon met American Surfaces maar ik wilde een groter negatief. En er waren geen goede middenformaat camera’s in die tijd, behalve de Hasselblad. Maar ik wilde geen vierkant formaat. Als toen de Mamiya 6x7 beschikbaar was geweest had ik die zeker gekozen. Ik kocht een Crown Graphic 4x5 inch, waarbij ik dacht dat ik daarmee wel uit de hand kon schieten. Ik kwam er al gauw achter dat ik beter een statief kon gebruiken en dat ik op het matglas moest kijken in de plaats van door de zoeker. Daarna kocht ik een 8x10 inch camera. Dat opende een heel nieuwe wereld voor mij. Ik werd me ervan bewust hoe duidelijk dat proces is van de beslissingen die je neemt om tot een bepaalde compositie te komen. Zodra een camera op een statief staat, verandert de relatie van de fotograaf met de camera. Het statief maakt de beslissingen fysiek.”

Shore behoorde tot de groep van de new topographics – een stroming die als zodanig werd benoemd tijdens de historische expositie van William Jenkins in 1975 - die niet de hogere schoonheid zochten maar juist de banale straatbeelden. Shore zag in de architectuur de expressie van de Amerikaanse cultuur en gebruikte dat inzicht als zijn leidraad. Ik ben benieuwd hoe hij de Amerikaanse cultuur ziet, vooral omdat hij er weinig over heeft gesproken. Shore zucht en neemt een lange adempauze. “Er zijn veel aspecten op te noemen, maar ik moet meteen denken aan Paul Strand die een boek maakte over Luzarra, een Italiaans dorp. Ik fotografeerde het dorp precies veertig jaar later. Hij schreef in die tijd dat er in het dorp geen gebouwen waren van enige architecturale betekenis. Hij maakte een onderscheid tussen hogere en lagere cultuur. Maar ik kijk alleen maar naar architectuur als uitdrukking van culturele krachten. Dan bestaat het niet dat er geen interessante architectuur is, want bouwvormen zijn altijd een uiting van bepaalde waarden. Je kunt hooguit bepaalde plaatsen hebben waar een hogere intensiteit van die waarden tot uiting komt.”

Shore staat erom bekend dat hij een van de eersten was die, samen met Eggleston, kleur ging gebruiken. Wat bracht hem in de jaren zeventig tot kleurenfotografie? “Op een feestje ontmoette ik een componist die vroeg of hij mijn foto’s kon zien. Toen ik hem mijn zwartwit conceptuele werk liet zien, zei hij: O, maar dat is zwartwit! Ik ging toen nadenken over het verschil tussen de toen gangbare kunstfotografie die uitsluitend in zwartwit uitgevoerd was en de populaire fotografie in kleur. Ik wilde onderzoeken wat de culturele betekenis was van de snapshot en de postkaart. Die waren allemaal in kleur. Dus ik moest ook kleur gaan gebruiken. Ik maakte in die tijd een tentoonstelling over allerlei dagelijks gebruik van fotografie. Dit leidde uiteindelijk tot American Surfaces.”

Je zou de stadslandschappen van Shore kunnen zien als een reactie op de romantische landschappen van Ansel Adams, maar dat is slechts ten dele waar. In de jaren tachtig ging Shore in Montana wonen, waar hij zich intensief aan de natuur wijdde. In plaats van de grootsheid van de bergen te tonen, probeerde Shore juist de diepte te zoeken in eenvoudige, soms boomloze landschappen. De foto Brewster County, Texas, 1987 komt uit deze periode voort. “Ik heb me altijd beziggehouden met het landschap. Ik zal je een voorbeeld geven. Wij hebben thuis een grote, hele mooie tuin. Ik fotografeer die heel vaak. Een gemiddelde fotograaf zou alleen maar foto’s maken als alles in bloei staat. Ik ben geïnteresseerd in hoe een tuin eruitziet in alle seizoenen. Ik fotografeer mijn tuin zoals die zich ontwikkelt in de loop van het jaar. Ik waardeer juist alle momenten buiten de bloei om. Dit kun je ook toepassen op het landschap. Het hoeft geen Ansel Adams-landschap te zijn om fascinerend te zijn.”

Dat brengt me tot de vraag hoe Shore de esthetica in zijn fotografie ziet: als een weg naar de inhoud van het beeld? “Ik fotografeer iets met een bepaalde esthetica omdat ik het fascinerend vind. Wat mij interesseert is ten eerste de wereld bekijken zonder filter, met minder vooropgezette manieren van visuele waarneming, om een meer directe manier van de wereld te ervaren. En ten tweede om te over te brengen hoe de wereld er uitziet in een staat van verhoogd bewustzijn. Als het onderwerp te dominant is, wordt de ervaring van bewustzijn ondergeschikt. Op de tentoonstelling hangt een foto van een lamp in een hotelkamer. (Room 28 Holyday Inn, Alberta, August 18 1974). Het was in die tijd een moderne lamp. De lamp is zeer lelijk, maar voor mij heeft deze foto een grote levendigheid. De foto voelt als het zien van de doodgewone wereld met een verhoogd bewustzijn. Als het een mooie lamp was geweest, zou de kijker zich niet met dat hogere bewustzijn van het kijken hebben verbonden want dan zou hij alleen de lamp hebben gewaardeerd.”

Het is bekend dat Minor White zijn studenten liet mediteren voordat ze de natuur introkken om te fotograferen. Is voor Stephen Shore de waarneming tijdens het fotograferen een manier van meditatie? “Ja. Als ik reis probeer ik me in een staat van meditatie te brengen om een verhoogde staat van waarneming te krijgen. Dat is belangrijker dan het bestuderen van het onderwerp alleen. Ik ben geïnteresseerd in een meditatieve staat van bewustzijn midden in het leven en uiteraard tijdens het nemen van foto’s.”

Stephen Shore is niet alleen beïnvloed door Walker Evans, hij voelde zich diepgaand met hem verwant, alsof ze dezelfde DNA hebben. “Toen ik twaalf jaar oud was, was ik me al bewust van compositie, van vormen binnen een kader. Dat bewustzijn zie ik in al mijn werk, zelf wanneer ik foto’s neem die er heel slordig en vluchtig uitzien. Als je een foto van Evans bestudeert zie je dat het een bewust kunstwerk is, maar ook een document en een formeel onderzoek. Zijn foto’s hebben een metaforische lading. Hij noemde zijn werk een overstijgend document, als de equivalents van Stieglitz. Ik voel dat ik deze zienswijze met hem deel. Toen ik zijn werk zag, begreep ik dat ik op dezelfde manier naar de wereld keek.” Hoe kom je volgens Shore van het formele niveau naar de diepere psychologische betekenis van het beeld? “De psychologische betekenis van een foto is een combinatie van elke factor in het beeld, dus de inhoud, maar de betekenis komt ook van de formele beslissingen, van de structuur van de foto. Dit aspect is het meest gerelateerd aan muziek. De meeste muziek heeft niet veel inhoud in de zin van een foto of een roman, maar veel van de psychologische belevenis komt van de structuur. Dit geldt ook voor een foto.”

Het laatste project dat Shore deed, gaat over de overlevenden van de Holocaust in Oekraïne. Voor het eerst deed Shore, die van Joodse komaf is, een project met een sterke emotionele inhoud. Hoe voelde dat voor hem na jaren van formeel onderzoek van het medium? “Ik heb er twee reizen naartoe gemaakt en ik had op beide reizen dezelfde ervaring. Ik voelde dat de emotie in de lucht hing. En ik moet nog steeds ontrafelen waar dat vandaan komt. Of het mijn eigen persoonlijke geschiedenis is, of mijn kennis van de geschiedenis, of dat de geschiedenis op de locatie gewoon een spoor heeft achtergelaten dat mensen voelen. Maar hoe het ook zij, het waren zeer krachtige ervaringen. Als je het hebt over de Holocaust dan heeft alleen het woord al een enorme lading, als een emotionele raket. Dus ik zocht naar een manier om foto’s te maken die geen emotionele manipulatie waren, maar die ook niet zo neutraal waren dat je die lading niet meer voelde.”

Stephen Shore/Retrospectief 10 juni/4 september/Huis Marseille