Jan Banning

>

Vijf jaar lang heeft Jan Banning aan zijn nieuwe project Law and Order gewerkt. Het was dan ook geen eenvoudige opgave om gevangenissen binnen te komen. Maar de drijfveer van Banning was groot. “Mijn centrale vraag was: hoe gaan wij om met misdaad? Ik wilde uitzoeken hoe onze maatschappij denkt over straf en vervolging. Waarom straffen wij en hoe? En hoe zinvol is het om iemand jarenlang achter slot en grendel te houden?”

Op een van de foto’s zien we twee gevangenen in Frankrijk op een buitenplaats in de zon liggen. Het lijkt een niet al te zwaar bestaan voor de mannen. Maar een andere foto verderop in het boek van een mistige binnenplaats in de Maison d’arrêt de Bois-d’Arcy laat de triestheid en zinloosheid van het gevangenisbestaan duidelijk zien. Op weer een andere foto staat de Georgia State Prison. Van buiten een keurig wit gebouw met een toren in het midden. Het heeft iets weg van het Witte Huis maar dan voor gedetineerden. De perfectie waarmee de gevangenis is afgewerkt, geeft de indruk dat we te maken hebben met een grote industrie. En dat blijkt ook zo te zijn. Er is geen land ter wereld waar zoveel mensen in de gevangenis zitten als de Verenigde Staten. Een tamelijk bizarre foto vol tegenstrijdigheden is die uit Oeganda waar een ter dood veroordeelde gevangene heel geanimeerd biologieles geeft aan zijn medegevangenen. Dit beeld duwt de kijker met zijn neus op de vraag hoe onbegrijpelijk de doodstraf eigenlijk is. Uit Colombia zijn niet veel beelden maar de foto van de overvolle ruimte in Sabana Larga laat je je afvragen wat de zin van straf is voor een gevangene.
Het boek Law and Order bevat niet alleen foto’s maar ook veel tekst, een bewuste keuze van Jan Banning. Voor hem is de fotografie niet genoeg om een statement te maken over zijn onderwerp. De foto’s vormen een onderdeel van het totale project, waarbij hij de kunst van het beeld verbindt met wetenschappelijke teksten en grafieken. “Ik wil dat het boek een onderdeel wordt van het publieke debat. Het gaat om de driehoek kunst, wetenschap en media. De kennis komt van de wetenschap, de vormgeving van de kunst, en om het onderwerp in het publieke domein te brengen heb je de media nodig. Als autonoom kunstenaar hoef ik me niet te beperken tot de fotografie. Daarom noem ik me ook geen fotograaf. Als je je met de maatschappij bezighoudt moet je een intellectuele grondslag toevoegen aan je werk.”
Het project Law and Order wil geen kant en klare oplossingen bieden maar zoekt een vorm van Socratische aporie: het publiek moet zichzelf vragen gaan stellen over zijn eigen aannamen over de nut van onze vorm van straffen. “Ik probeer niet te zeggen hoe landen moeten straffen, mijn boek biedt geen oplossingen, maar ik stel vragen over het huidige systeem en de doelmatigheid ervan. In de VS wordt overmatig veel gestraft, zelfs voor kleine vergrijpen. Maar er wordt geen verband gelegd met de inkomensongelijkheid. Toch blijkt dat hoe groter de inkomensongelijkheid in een land, hoe hoger de criminaliteit. Blijkbaar helpen gevangenisstraffen daar niet tegen. Ook de VVD in Nederland wil hogere straffen, maar tegelijkertijd verhogen ze door hun beleid de inkomensverschillen.”
Jan Banning is bekend om zijn projecten als Bureaucratics, Troostmeisjes en Down and Out in the South. Het huidige project blijkt de rode lijn in zijn werk voort te zetten. “Ik ben vrij rationeel tot dit onderwerp gekomen. Je hebt de trias politica: de wetgevende, de uitvoerende en de rechtsprekend macht. Met Bureaucratics heb ik de uitvoerende macht gefotografeerd en daarna ben ik erover gaan nadenken hoe ik de rechtsprekende macht kon fotografen. Het is ook een erfenis van mijn geschiedenisstudie. Ik ben vooral geïnteresseerd in de onderhuidse ontwikkelingen in onze maatschappij. In Down and Out in the South werd ik geconfronteerd met dakloze psychiatrische patiënten die vaak in de gevangenis belanden terwijl ze eigenlijk een behandeling nodig hebben. Zij zijn de indirecte slachtoffers van een slecht functionerend sociaal systeem.”
Om zijn project inhoud te geven is Banning gaan lezen over verschillende rechtssystemen, zoals de civil law, voortkomend uit de Romeinse tijd en toegepast in Frankrijk, en de common law vooral toegepast in Engeland en de VS. Beide systemen kennen het idee van vergelding en bestraffing als vorm van correctie. “En vooral de bestraffing is in mijn ogen nooit ter discussie geweest. Hoe kun je iemand corrigeren door hem twintig jaar op te sluiten? Denk je dat iemand er na twintig jaar gezuiverd uitkomt? In Colombia zeiden ze dat de gevangenissen de universidades del crimen (universiteiten van de misdaad) waren.”
De vraag is welke rol de fotografie, naast de teksten, inneemt bij de het stellen van vragen. “De foto’s moeten vooral verwarren. Als je een arm kind fotografeert om te laten zien dat er armoede is, maak je gebruik van een cliché. Je voegt dan niets toe voor de kijker. Het interessante van fotografie is dat het een emotioneel medium is. Ik wil dan niet zoeken naar de bekende emotie, maar ik wil juist in het brein van de kijker de bellen laten rinkelen. Neem bijvoorbeeld de foto van de biologielessen door de ter dood veroordeelde in de Oegandese gevangenis. Dit zijn lessen op universitair niveau! Dat wringt en knarst. Wat zegt dat over deze mensen en over de condition humaine? Ik probeer hiermee de complexiteit van het strafsysteem aan te geven.” Banning is wars van foto’s die de kijker van het gelijk van de fotograaf moeten overtuigen. “Fotografie die zijn gelijk zoekt is een vorm van propaganda. Ik wil daarom geen eenduidige foto’s maken en geen conclusie opdringen. Ik zeg met mijn foto’s: denk na, begin te voelen wat je ziet en laat dat het denken voeden.”
In Colombia had Banning de meeste moeite om eerlijke foto’s te maken. Hij werd vooral toegelaten in modelgevangenissen en mocht daarbinnen ook alleen maar de meest aangeharkte ruimtes fotografen. “Alles was keurig netjes, maar om er te komen moest ik langs ruimtes die meer leken op varkensstallen. Ik had iemand bij me die deed alsof ze vertaalster was, spelende dat ik geen Spaans sprak, maar toen werd ik zo kwaad dat ik de directrice in helder Spaans uitlegde welk een regelrechte propaganda ze mij dacht te moeten laten maken. In het boek heb ik hier een apart verhaal over geschreven omdat de foto’s niet de werkelijkheid konden weergeven.”
Ondanks de vele teksten in zijn boek is Banning ervan overtuigd dat fotografie wel degelijk verandering in de maatschappij kan brengen. “Door de emotionele impact van de foto’s gaat het publiek zich verdiepen in de context en de thematiek van de beelden en dat kan het denken en de opinie veranderen. Ik heb dat gezien met mijn project Troostmeisjes dat nu voor ophef zorgt in Japan. Door de foto’s van de vrouwen te zien, worden mensen geraakt. Ze zien de blikken in hun ogen en gaan zich daardoor verdiepen in de schande die Japan altijd heeft willen ontkennen.”