Een van de meest spraakmakende fotografen van deze tijd is de uit Minneapolis afkomstige Alec Soth. Werkend in de voetsporen van de grote Amerikaanse fotografen geeft hij een eigen wending aan het begrip visual storytelling. Voor hem is het verhaal dat hij met zijn grote 8x10 inch camera vertelt altijd verweven met zijn eigen zoektocht naar harmonie en verbondenheid met andere mensen. In het restaurant van de Fotomuseum Antwerpen waar zijn expositie Gathered Leaves hangt, komt hij lopend op hippe geelgroene gymschoenen op me af met een open blik van een chroniqueur. Maar tijdens het gesprek blijkt de goedlachse openheid de buitenzijde te zijn van een verborgen introverte poëet en dagdromer.

innerlijk kijken

We beginnen ons gesprek over de invloeden die Soth heeft ondergaan van de Amerikaanse traditie met name die van de New Topographics, de fotografen die in de jaren 70 het begrip landschap een nieuwe invulling gaven en met hun grootformaat camera’s de schoonheid in de Amerikaanse urbane werkelijkheid zochten. “Joel Sternfield onderwees fotografie toen ik op de fotoacademie zat, maar helaas lukte het me niet om in zijn klassen te komen. In de bibliotheek hadden ze Uncommon Places van Stephen Shore. Je zou eens moeten weten hoe vaak ik dat boek ging bekijken! Het boek van Shore heeft me heel erg beïnvloed. Samen met Summer Nights van Robert Adams was het een bijbel voor me. Maar het waren niet precies de New Topographics waar ik op reageerde. Mijn eerste liefde, het boek Summer Nights was eigenlijk heel romantisch, veel zachter dan de conceptuele fotografie van Lewis Baltz. Shore is ook minder intellectueel en romantischer dan Baltz. Bij Stephen Shore was het vooral de kleur die me aansprak. Ik reageerde er vooral op een niet-intellectuele, gevoelsmatige manier op. Voor mij was het niet zozeer het onderzoek van de urbane omgeving, maar vooral de poëzie van het beeld die me aantrok. Natuurlijk werd ik ook beïnvloed door zijn techniek. Ik gebruikte in mijn eerste series kleinere camera’s, maar voordat ik met Sleeping by the Mississippi begon, ging ik al mijn favoriete fotografen bekijken, zoals Stephen Shore, Nicholas Nixon en zelfs Sally Man. En ze gebruikten allen 8x10 inch en ik dacht: ‘ik hou van al deze fotografen. Ik moet dat ook proberen’. En zo kwam ik in die lijn van Shore-Sternfield terecht. Maar ik ben me erg bewust van de verschillen die ik ten opzicht van hen heb. Het is iets subtiels. Voor mij is het meer een kwestie van innerlijk kijken. Aanvankelijk was ik geen Robert Frank adept. Zijn foto’s zijn korrelig zwartwit, maar in de loop der tijd realiseerde ik me dat hij de belichaming was van het innerlijk kijken. Ik ben zeer verbonden met dat gedeelte van zijn benadering, alleen niet met zijn esthetiek. Zijn werk gaat over Amerika, maar eigenlijk vooral om Robert Frank zelf.”

Ik wil emotionele inhoud in mijn werk

Charles de dromer

Een van de meest iconische foto’s van Alec Soth is die van een bebaarde man met een John Lennon bril, wintermuts op, gekleed in een groene overall, die in de sneeuw staat met in iedere hand een modelvliegtuig, met de stars en stripes op de vleugels. De man, een eenzame dromer, blijkt een metafoor voor Soth zelf. “Ik reed op een weg in Minnesota toen ik een heel ongewoon huis zag. Op de bovenste verdieping was een kamer met glaswanden en er lagen vreemde voorwerpen in de tuin. Ik dacht ‘hier woont een interessant persoon’. Ik draaide om, reed naar het huis en klopte op de deur. De vrouw van Charles deed open en ik vroeg haar waarvoor die ruimte van glas boven op het huis diende, waarop zij me naar boven bracht. Ze liet me de kamer zien en zei: ’Hij heeft de trappen wel drie keer verplaatst.’ Dus ik begreep uit haar verhaal dat Charles een soort van dromer was. Ik besloot te wachten tot hij thuis kwam. En inderdaad toen hij aankwam zag ik dat hij een eenzelvige dromer was, een type mens waar ik sterk op reageer en waar ik me mee verbonden voel. Charles noemde zijn glasruimte zijn cockpit. Hij had daar foto’s van vliegtuigen. Die drang om te vliegen zie ik als een metafoor voor zijn droomwereld. Hij is voor mij een soort Charles Lindbergh. Maar deze Charles is een kleine dromer, omdat hij nog steeds op de grond staat. Die kleine creatieve handelingen die mensen verrichten om hun leven mooi te maken intrigeren mij, want het heeft met mij te maken. Ik ben geen excentrisch persoon. Ik leef een normaal leven in een normaal huis, een normale vrouw en twee normale kinderen, maar ik heb veel eenzaamheid in me, wat dat ook moge zijn. Ik groeide op als een kind dat vaak alleen speelde en dat vooral avonturen in zijn geest beleefde. Dus ik kan me dat leven van Charles goed voorstellen, ook al leef ik niet zo.”

middenwesten van Amerika

Vele fotografen verkenden specifieke gedeelten van Amerika. Zo ging Richard Avedon naar het Westen voor zijn project In the American West. Soth hield het bij het midden van Amerika, een gebied dat eigenlijk helemaal niet bijzonder is en waar tijdens de verkiezingen vooral op Trump werd gekozen. Voor zijn boek Sleeping by the Mississippi reisde hij de rivier af, van het hoge noorden tot het diepe zuiden van de Verenigde Staten. Wat bracht hem ertoe om de Mississippi tot uitganspunt te nemen? “Ik woon zelf in Minneapolis, in het midden van Amerika. Ik rijd elke dag over de Mississippi, dus het was geen geniale beslissing van mij om de rivierMississippi als uitgangspunt te nemen. Het is moeilijk om het midden van Amerika te appreciëren. Door de Mississippi te fotograferen, bracht ik mijn eigen thuis en precies omgekeerd juist het onbekende in beeld. Want het Zuiden is totaal anders het heeft een hele andere cultuur. Het Zuiden heeft een romantische kwaliteit. Ik fotografeerde vaak in de lente wanneer het in het zuiden gaat bloesemen.”
Op de foto Kym, Polish Palace, Minneapolis, Minnesota 2000, zie je Kym, een donkere vrouw met vlechten in haar haar. Ze zit in bar met rode muren op een rode bank en kijkt denkend voor zich uit. Zij lijkt een voorbeeld van de mensen die teleurgesteld zijn in de Amerikaanse politiek en op Trump hebben gestemd. Heeft Soth haar gefotografeerd met die intentie? “Ik ben altijd een verdediger geweest van midden Amerika. Omdat ik altijd denk dat het veel gevarieerder en interessanter is dan men doorgaans denkt. Iedereen zegt altijd dat elk restaurant het zelfde is. Maar als je diepere kennis van de Amerikaanse cultuur hebt kun je zien hoe gevarieerd het echt is en hoe de sporen van de geschiedenis overal aanwezig zijn. Toen ik met journalist Brad Zellar hier reisde waren we beide erg gefascineerd door dit gebied.”
Het Middenwesten is uiteraard het Trump-gebied volgens Soth, maar dat imago wil hij juist ontkrachten. “Als je de stereotype verhalen gelooft, wordt iedereen daar een fanatieke racist. Natuurlijk voelen deze mensen de economische teleurstelling. Overal zie je vormen van tijdelijke economie: groei en dan weer verval. Arbeiders die niet gemakkelijk kunnen verhuizen blijven dan achter in ghost towns. Die mensen zoeken de zondebok bij de immigranten.” Soth ontdekte juist in de staten rond de Mississippi een mengeling van hoop en schoonheid. “Ik ervaar de sfeer niet als depressief, maar ik zie wel een vorm van eenzaamheid bij de bewoners. Ik geloof dat zij last hebben van een speciaal soort Amerikaanse eenzaamheid.”

kluizenaars en monniken

Broken Manual is een serie die Alec Soth heeft gemaakt van eenzame lieden die zich als kluizenaars in de bossen hebben opgesloten. Ten tijde van dit project, waarover hij vijf jaar deed, zocht Soth een uitvlucht uit zijn succesvolle leven vol maatschappelijke conventies. Hij wilde aanvankelijk geen foto’s meer maken, maar een grot kopen om zich erin terug te trekken. Dit bracht hem ertoe om op zoek te gaan naar kluizenaars. De titel refereert aan een gebruiksaanwijzing voor mannen die het leven wilde ontvluchten, hetgeen niet lukte.
“Het begon met een verhaal van een man die de FBI jarenlang wist te ontvluchten. Natuurlijk was het een bandiet maar hij had iets romantisch, zoals het feit dat hij kon overleven in het bos. Toen ik naar hem op zoek was kwam ik een klein klooster tegen. Ik realiseerde me dat de droom om in een klooster te wonen verwantschap heeft met de droom om een overlever te zijn, hoe verschillend ze ook lijken. Daarom wilde ik geen documentaire over rechts extremisme of over monniken, ik wilde het gevoel dat hen verbindt.”
In deze serie zit een foto van muur waarop staat geschreven ‘I love my dad Tony and I wished he loves me.’ Voor Alec Soth is deze foto belangrijk voor zijn serie omdat die veel zegt over zijn eigen gevoel in die periode: “Deze jongen is geestelijk ziek en woont in een hut. Hij sluit zich zelf helemaal op en doet alles op slot. En speelt films in zijn hoofd af. The Broken Manual gaat uiteindelijk over de waanzin als je langdurig zonder gezelschap bent. Dan word je gek, ontwikkel je personages in je hoofd en dan ga je op de muren schrijven. Dat gevoel wilde ik weergeven via deze foto. Tijdens het maken van dit project werd ik zelf ook een beetje gek. Ik ging ook tekeningen maken.”

medium van het verlangen

In het project Niagara combineert Alec Soth grootse landschappen met afbeeldingen van liefdesbrieven. Hij wilde de sfeer van de romantische liefde, die om de Niagara watervallen hangt, uitbeelden. “Ik ben geïnteresseerd in emotionele inhoud die soms heel dicht bij het cliché staat. De foto’s van de Niagara watervallen zijn cliché en ook de liefdesbrieven zitten vol met clichés. Ik voel met als een songwriter die een cliché wil uitdrukken op een nieuwe gecultiveerde manier, zodat je het kunt voelen als iets bijzonders, ook al betreft het algemene gevoelens. Dat is ook het verschil met de New Topographics. Ik wil emotionele inhoud in mijn werk. Als ik een musicus geweest zou zijn zou ik niet alleen elektronische, minimalistische muziek willen maken. Dan zou ik ook gevoelens willen communiceren, gevoelens van een onvoltooid verlangen. Fotografie is intrinsiek het medium van het verlangen. Het verlangen om te bezitten, terwijl je eigenlijk nooit dingen kunt bezitten. Fotografie wil de tijd stopzetten. Elke familiealbum is altijd al het verleden. Daarom is het vol van verlangen. Fotografie is ook vol van dood. Ik ging hier in Antwerpen naar de antiekwinkels en ik zag oude foto’s en daar zat zoiets bitterzoets in. Maar het mooie van fotografie is dat er ook een zeker afstand in zit, want er is altijd dat stuk glas tussen jou en de kijker. Daarom past de fotografie ook bij mij.”

Ik groeide op als een kind dat vaak alleen speelde en dat vooral avonturen in zijn geest beleefde

poëzie versus storytelling

De manier waarop Soth zijn thema’s in beeld brengt, met een mix van landschappen, portretten en stillevens - alle vol persoonlijke verwijzingen - onderscheidt zijn aanpak ten opzicht van zijn inspiratiebronnen zoals Joel Sternfield. “Als ik praat over de historische lijn in de fotografie dan is de benadering van mijn onderwerpen meer verbonden met Walker Evans. Hij verzamelde allerlei borden en voor hem waren die borden hetzelfde als foto’s. Ik deel volledig de opvatting van Evans dat documentaire fotografie slechts een stijl is. In wezen had hij een literaire benadering van de fotografie. Tenslotte wilde hij eerst schrijver worden. Dat heb ik ook. Hij was net zoals ik gefrustreerd over de beperkingen van de fotografie. Daarom werkte hij ook samen met een schrijver en dat heb ik ook gedaan. Alleen is mijn fotografische stijl heel anders.”
Soth vindt de fotografie als medium voor storytelling niet passen bij zijn persoonlijke beleving van het medium en wil zich meer toeleggen op een poëtische benadering. “Elk project komt uit de frustratie over de beperking van het medium voort. Fotografie is niet narratief in zichzelf, het is niet zoals een film of een roman. Fotografie lijkt meer op poëzie. Op dit moment is mijn geest in een poëtische staat. Ik wil gewoon eropuit gaan en foto’s nemen en alle gangbare ideeën over storytelling vergeten. Ik ben ook niet op zoek naar een bepaalde sequentie en samenhang in de foto’s omdat ik weet dat de foto’s later niet zo beleefd worden. Ik verwacht ook niet dat het publiek er op een vaste manier op reageert. Ik sta open voor hele verschillende manieren van kijken. Ik laat het verhalen vertellen nu achter me.”

land art

Zijn reizen door Amerika vergelijkt Soth met een performance. “Ik ben ook geïnspireerd door de land art van Richard Long. Bij hem is het wandelen al het kunstwerk. Zo ervaar ik dat het rondrijden van mij al kunst op zichzelf is. De foto’s zijn weliswaar de weerslag van mijn trips, maar de ervaring zelf is een essentieel onderdeel. Misschien zou je de reis van Robert Frank ook als een soort performance kunnen zien. Zijn reis zit in onze voorstelling; het is zo’n belangrijk deel van het werk. We kijken naar zijn foto’s, maar we denken ook aan die Robert die door Amerika rondreist. Ik noem altijd die ene foto van zijn vrouw en kind in zijn auto aan het einde van zijn boek. Dat laat zien dat zijn reis persoonlijk is.”
De fotoprojecten van Alec Soth hebben altijd een open karakter. Hij bedenkt van te voren een ruim thema en laat zich ter plekke verrassen door wat hij aantreft. De structuur van zijn boeken is los en flexibel. Ook hierin is Soth geïnspireerd door de open werkwijze van Robert Frank die bij zijn subsidieaanvraag schreef dat zijn project ‘elastisch’ van aard was. “Het nemen van een beslissing of ik een foto maak is een mengeling van nadenken en intuïtie, maar toch vooral het laatste. Ik heb wel een concept van mijn project maar dat is erg open. Ik heb een punt bereikt dat ik vertrouwen heb op mijn intuïtie. Tenslotte moet je in elk artistiek gebied op een ontspannen manier je eigen stem vinden.”

Introvert

Het is bijzonder dat Alec Soth lid is geworden van fotobureau Magnum, dat primair gericht is op documentaire fotografie. “Een van de redenen dat ik bij Magnum ging is om eerlijk te zijn naar mezelf. Ik denk vaak aan Robert Frank in Nova Scotia waar hij op zijn foto’s ging tekenen. Als reactie op Frank heb ik vaak gedacht, dat het goed is om jezelf te dwingen de wereld in te trekken. Die gedachte had ik bij Songbook. Ik hou van de spanning tussen naar binnen gekeerd en op de wereld gericht zijn. Maar op dit moment ben ik in een introverte, naar binnen gekeerde staat. Ik voel me in ieder geval nooit een documentaire fotograaf, gewoon omdat het belachelijk is! Het was misschien nog actueel in de tijd van Walker Evans, maar nu hoef je toch niet meer bang te zijn dat de wereld nog niet gedocumenteerd is? Als er nu een bom afgaat zijn er binnen een paar uur als tienduizend foto’s gemaakt. Het is dus helemaal niet nodig meer.”