>
Zij is net terug uit Colombia, waar zij bij de Farc heeft gewerkt aan het tweede hoofdstuk van haar grote project over de vrouwen, die als guerrillastrijders vechten. We spreken elkaar via Skype vanuit haar woning in Teheran, waar zij nu bezig is met de voorbereiding van een grote solo-expositie van haar werk. De Iraanse fotografe Newsha Tavakolian begin meteen met de uitleg over haar project Öcalan Angels, waarvoor zij vrouwen in het Koerdische leger fotografeerde: “Ik was al heel lang geïnteresseerd in het fenomeen van vrouwelijke guerrillastrijders, omdat ik wil begrijpen waarom zij als vrouw wapens ter hand nemen en andere mensen vermoorden. Vrouwen baren baby’s en zijn toch de beschermers van het leven. Maar wanneer ze wapens hebben, blijken ze geen genade te kennen.”

Op een van de foto’s uit de serie zie we een jonge vrouw in legeruniform. Zij heet Torin Khairegi, is slechts achttien jaar en staat op de foto in een ruig, koud berggebied met haar geweer om haar schouders hangend. Ze kijkt schuchter en onzeker. Het is eigenlijk een jong meisje dat niet precies lijkt te weten wat ze daar doet. Deze foto doet de vraag rijzen wat haar motivatie is om bij het Koerdisch leger te dienen. Haar uitspraak onthult een frustratie die niets met de oorlog te maken heeft: ‘Wij leven in een wereld die wordt gedomineerd door mannen. Wij moeten onze toekomst zelf in eigen hand nemen.’
Tavakolian fotografeerde de vrouwen niet alleen, zij sprak ook uitvoerig met hen om een goed beeld van hun situatie te krijgen. “Ik wil niet oordelen maar vooral luisteren naar hun verhaal over waarom zij bij het Koerdische leger zijn gegaan. Het is natuurlijk een exotisch onderwerp en dat kan al gauw op een romantische manier geïnterpreteerd worden. Een foto van een gewapende vrouw ziet er ‘opwindend’ uit, maar dat cliché wilde ik vermijden. Ik wilde daarom het verhaal achter dat beeld fotograferen. Ik heb uren met hen gepraat. Ik kwam erachter dat de vrouwen van zeer eenvoudige afkomst waren, precies hetzelfde als ik zag bij de Farc. Zij komen vaak uit arme familie en hebben vrijwel geen opleiding. Zij zijn opgegroeid in families met weinig gelijkheid tussen man en vrouw. In feite zijn deze vrouwen erg gefrustreerd en zij hebben niemand om hen te ondersteunen. Hun families zijn daarvoor te arm. Veel van de vrouwen die ik interviewde werden verkracht en misbruikt door familieleden, zoals broers en ooms. Het dragen van een wapen geeft hen macht.”

“Ik wil niet oordelen maar vooral luisteren naar hun verhaal”

DOCTRINE VAN DE PESHMERGA
De Koerdische guerrillavrouwen vechten dus niet alleen tegen hun vijand, in dit geval de IS, maar ook tegen hun eigen maatschappij. “Veel van die meisjes gaan het leger in op zeer jonge leeftijd en zij begrijpen nog helemaal niet het concept van de guerrillastrijd. Zij worden gebrainwashed. Elke morgen worden ze in speciale lessen geïndoctrineerd over de ideologie van de Peshmerga, de Koerdische strijdkrachten. Maar in wezen is voor hen de reden om te vechten heel persoonlijk.”
In de Koerdische geschiedenis hebben de vrouwen altijd naast de mannen in het leger gewerkt, dus het is geen nieuw verschijnsel. “Het verschil met de huidige situatie is dat de vrouwen vroeger meer ondersteunende diensten verrichtten, meer op de achtergrond, terwijl ze nu actief meevechten. In Syrië zijn er vrouwen die al twintig jaar met de PKK in de bergen leven. Zij trainen jonge vrouwen die niets te verliezen hebben en die geen toekomst hebben. Zij weten precies welke vrouwen ze moeten kiezen: jonge vrouwen uit arme regio’s in de bergen.”
De Koerden zijn niet islamitisch, hetgeen ook mogelijk maakt dat zij vrouwen laten vechten. Tavakolian: “Ja, dat speelt een rol, maar de vrouwen die in het leger gaan mogen niet trouwen en mogen geen seks hebben en niet zwanger worden. Ze mogen niet verliefd worden, want ze moeten verliefd worden op de doctrine van de Peshmerga. De vrouwen geloven daarin want zij zeggen dat ze voor de gelijkwaardigheid ten opzichte van de man vechten. Maar in hun eigen situatie is dat helemaal niet het geval.”
Voor de Koerden in de regio is de guerrillastrijd ook een gevecht voor hun eigen land en cultuur. De Koerden in Turkije, Syrië en Irak zijn onderdrukt en hebben geen special rechten. “In Turkije en Syrië mochten de Koerden nooit hun eigen taal spreken en onderwijzen. In Syrië mogen ze hun kinderen ook geen Koerdische namen geven. Dus als je dat in beschouwing neemt kun je begrijpen waarom ze zo boos zijn.”
Nu vechten de Peshmerga tegen de IS, waar de vrouwen helemaal geen rechten hebben, dus het lijkt erop dat ze voor een goede reden vechten. Tavakolian relativeert dit: “De vrouwen geloven dat zij de mensen bevrijden van de IS-ideologie maar zij zijn zelf ook slachtoffer van hun eigen ideologie.”
Tavakolian vindt dat zij als fotograaf niet sentimenteel over haar onderwerp kan doen. “Ik bewonder hen zeer vanwege hun moed. Maar de Westerse media tonen een heel kleurrijk beeld van de vrouwelijke strijdkrachten, omdat het er exotisch uitziet. Koerdische vrouwen met geweren die de IS bestrijden: dat ziet er zeer heldhaftig uit. Ik wilde ze niet laten zien als helden, maar ik wilde hun kwetsbaarheid tonen. Voor mij was het belangrijk om niet alleen hun politieke situatie in beeld brengen maar vooral hun sociale positie belichten.”

GEEN OORDEEL
Het was voor Newsha Tavakolian niet gemakkelijk om het Syrisch gebied binnen te trekken en de vrouwen te bereiken. “Het gebied wordt geregeerd door de PKK. Als je een camera hebt moet je voor elke beweging een vergunning hebben. Officieel had ik niet eens een vergunning. Maar omdat ik hun taal spreek - ik ben zelf half Koerdisch - en er zoals hen uitzie, wisten ze niet dat ik daar als fotograaf was. Ik had ook geluk. Bij een checkpoint kwam ik een vrouwelijke commandant tegen die mij begreep en me heel goed geholpen heeft. Zij heeft me naar verschillende basiskampen gebracht, zonder toestemming van het ministerie van informatie.”
Eenmaal in de basiskampen was het ook niet gemakkelijk om de vrouwelijke guerrillastrijders te overtuigen van haar project. “Ze waren erg wantrouwend, want ze strijden tegen vele partijen. Niet alleen tegen de IS, maar ook tegen de Syrische, de Turkse en de Iraakse regering.” Maar toen haar verhaal over zes pagina’s in Times-magazine uitkwam waren de Koerden zeer enthousiast. “Zelfs de minister van informatie retweette mijn publicatie. De Koerden waardeerden mijn verhaal omdat ik niet over hen oordeelde. Ik had alleen maar opgeschreven wat zij tegen mij vertelden.”

STORYTELLING
Hielp het lidmaatschap van Magnum haar in dit project? “Toen ik dit project deed was ik nog geen lid. Magmun is een bijzondere fotobureau vanwege de goede fotografen die allemaal geloven in storytelling. Zij leven allemaal als een fotograaf. Het is hun leven. Maar om eerlijk te zijn, ik doe precies hetzelfde sinds ik bij Magnum zit. Ik heb mijn stijl en werkwijze niet veranderd. We hebben veel discussie over wat documentaire fotografie. Voor mij is het belangrijk om een goed concept te hebben, maar ook om te spelen met de vorm. Ik geloof in een nieuwe manier van storytelling. Elke fotograaf die in deze gekke tijd, waarin iedereen denkt dat hij een fotograaf is, wil overleven moet creatief te zijn en zichzelf uit dagen.”
De inventiviteit qua werkwijze van Tavakolian wordt geïllustreerd door de serie Look, opgenomen in haar eigen flat, waarin zij de bewoners regisseerde in een verzonnen situatie. “Ik heb mijzelf fotografie geleerd op een hele vrije manier. Ik geloof niet in het categoriseren van het genre van mijn fotografisch werk. Ik doe van alles om een gevoel of een situatie in beeld te brengen. Maar als fotograaf moet je wel eerlijk zijn en zeggen wat je doet. Dus als je iets in scène zet moet je dat er ook bij zeggen. Look was voor mij geen documentair project. Ik kon toen in Iran niet vrijelijk fotograferen. Vanwege de demonstraties lieten ze het niet toe dat je op straat fotografeerde. Toen bedacht ik dat ik mijn eigen gebouw als een metafoor van Iran kon gebruiken. Ik vroeg daarom mijn buren om naar mijn kamer te komen en daar hen te portretteren op een conceptuele manier. Ik gebruikte de geënsceneerde situatie om een werkelijkheid te documenteren.”

www.newshatavakolian.com