Goos van der Veen

Goos van der Veen werkte van 1982 tot 2005 voor Vrij Nederland. Toen daar steeds minder werk kwam, legde hij zich toe op nieuwsfotografie voor Hollandse Hoogte, waarmee hij jarenlang een hele goede boterham verdiende. Maar ook in deze tak van fotografie werden door heftige concurrentie de inkomsten steeds minder en hij besloot zich los te maken van de toegepaste fotografie om voor zichzelf series te gaan maken. Geen nieuws, maar landschappen. Hij begon met de serie The Skiable Landscape, die vertoond werd op Noorderlicht. En nu is hij bezig met de serie The Enchanted Landscape. Van der Veen: "Waarom ik me gelukkig voel met wat ik nu doe? Omdat ik me helemaal overgeef aan wat ik tegenkom."

De interesse van Goos van der Veen voor het landschap bleek al heel lang geleden gewekt te zijn door het boek The New Color Photography van Sally Eauclaire. "Voor mijn was dit boek in de jaren '80 een doorbraak in mijn denken over de fotografie. In die tijd was alles zwart-wit. En hier werd de kleurenfotografie getoond van de new topographics. Dit boek heeft mijn leven bepaald. Ik heb in de jaren '90 wel series in kleur gemaakt, maar ik kon daar geen geld mee verdienen. Ik moest brood op de plank brengen en was dagelijks bezig met opdrachten. Mijn vrije werk werd nooit een coherent geheel. Pas veel later, in 2013, ben ik begonnen met de serie The Skiable landscape, die op Noorderlicht heeft gehangen."

Scène uit een opera

De serie Skiable Landscape was een kritische blik op de landschappen in de skigebieden in Frankrijk en Zwitserland, die door de aanleg van de pistes geheel waren veranderd. Na deze serie wilde Van der Veen iets nieuws verzinnen. Hij was in Museum Bozar in Brussel en zag daar een tentoonstelling over Europese landschapsfotografie. Meteen toen hij buiten kwam zag hij een mooi beeld op straat zonder zich te bekommeren om wat het verhaal erachter was. "Intuïtief maakte ik mijn eerste foto's van een nieuwe serie en toen ik thuiskwam dacht ik: dit is het, zo moet ik gaan fotograferen. Ik moet niet uitgaan van een onderwerp dat ik vervolgens ga invullen, maar ik moet het andersom doen. Ik moet mij openstellen en de onderwerpen op mij af laten komen, alert zijn voor de dingen die zich voor mij ontrollen."
Wat zijn in zijn huidige aanpak de dingen die hem doen besluiten een foto te nemen? "De kijker moet de mogelijkheid hebben om er iets in te kunnen zien. Er moet een aantal dingen tegelijk in de foto gebeuren. Een foto zou een scène uit een opera kunnen zijn. Een foto moet suggereren dat er iets staat te gebeuren, bijvoorbeeld als mensen kijken naar iets dat buiten beeld is. Ik heb mijn eerste beelden Untitled (ink on paper) genoemd omdat je in feite alleen inkt en papier hebt. Dat is wat het is. Ik weiger bij mijn foto's te zetten waar het gemaakt is, want dan kijken de mensen niet meer naar de voorstelling, maar naar de plek waar het gemaakt is. Dan haal je de autonomie uit het beeld."

Venster op eigen wereld

De locaties waar Van der Veen zijn landschappen maakt zijn niet beperkt tot een land of tot een bepaalde streek. "Ik fotografeer in allerlei landen, vooral in Europa maar ook in Amerika. Ik zou ook nog wel naar andere continenten willen. Maar het gaat me niet over een of ander land. Het gaat om wat je ziet, om het beeld. Ik wil variatie in de locaties die ik fotografeer, omdat ik daarmee kan aangeven dat niet de plek belangrijk is, maar wat ik er fotografeer. Als ik alleen maar in Nederland zou fotograferen, dan zou het uitgelegd worden als een documentaire over Nederlands landschap."
Een beperking van locaties zou voor Goos van der Veen te veel lijken op een geografisch concept. "Aanvankelijk ging ik me beperken tot een documentaire gedachte, waarbij de afbakening van het terrein belangrijk was. Maar dat was niet autonoom genoeg. Ik ga niet met een vooropgezet plan ergens heen en dat vind ik ook het spannendste. Ik ga een gevecht aan met de werkelijkheid. Ik haal er bevrediging uit om mezelf te verrassen met mijn eigen beelden. Net zoals een voetballer niet weet hoe de tegenpartij gaat spelen. Het is ook een soort sport. Je moet je intuïtie gebruiken."
Ondanks zijn schatplichtigheid aan de new topographics slaat Van der Veen nieuwe wegen in. Op veel van zijn foto's komen mensen voor en is er sprake van een specifiek moment, alsof het reportagefoto's betreffen. Sommige van zijn landschappen houden het midden tussen straatfotografie en architectonische opnamen. "Stephen Shore ontdekte kleur in het landschap, maar die foto's zijn gemaakt in de jaren '70 en je moet jezelf wel blijven ontwikkelen. Ik kijk naar mijn wereld. Je moet wel aansluiting hebben met wat je fotografeert. Het moet een venster op je eigen wereld zijn. Ik heb nu een draai gemaakt naar puur landschap, terwijl ik daarvoor mensen in beeld bracht, gefocust op handelingen die ze plegen."

Sterfelijke en eeuwige

Van der Veen werkt met verschillende shiftlenzen, vooral met de 45mm, maar schiet zijn beelden wel uit de hand, niet met statief. "Ik haat een statief, want dat werkt veel te traag. Ik wil wel de lijnen recht houden, want zo kijk je ook, onze hersenen corrigeren de lijnen. Daarom gebruik ik de shiftlenzen, die het perspectief corrigeren." Het resultaat is een beeldopbouw die architectonisch strak geordend is, waarbij de mensen zorgen voor een dynamiek van beweging. Vooral bij zijn serie over Amsterdam hebben zijn foto's een thematische tweedeling. De bovenkant van het beeld is het decor en onderin bewegen de mensen. "In de 17e-eeuwse schilderkunst die in het Rijksmuseum hangt zie je dezelfde verdeling in het beeld. Veel schilders hebben het beeld verdeeld in de bovenkant waarin het hemelse staat afgebeeld en de onderkant waar mensen zitten. Het eeuwige tegenover het sterfelijke, de hemel en de wereld."

Mooie melodie

Omdat Van der Veen zijn foto's niet in een vastomlijnd kader wil plaatsen, en niet uitgaat van vooropgezette concepten, moet hij vaak zoeken naar woorden om zijn aanpak te omschrijven. "Voor mijn zijn foto's weergaven van samenloop van omstandigheden op een bepaald tijdstip op een bepaalde plek. De kern van mijn verhaal is dat er dingen tegelijkertijd moeten gebeuren die wel of niet met elkaar te maken hebben. Ik geef in mijn foto's geen antwoorden. Het stellen van vragen vind ik veel interessanter. Er moet altijd iets raadselachtigs zitten in mijn foto's. Als ik foto's neem zonder mensen, dan zoek ik naar vreemde elementen of dingen die onwaarschijnlijk lijken. Er zit totaal geen maatschappijkritisch element in mijn fotografie. Ik heb over veel dingen een mening maar ik kan het niet in mijn fotografie vertalen. Ik heb een grote fascinatie voor het beeld zelf. De mooiste omschrijving die ik ken van mijn benadering van de fotografie is de analogie met een lied in een taal die je niet verstaat. Je kunt een hele mooie melodie horen, die je op de een of andere manier beroert, zonder dat je begrijp waarover het gaat."

www.goosvanderveen.nl